wstęp do literaturoznawstwa, najważniejsze zagadnienia

LITERATUROZNAWSTWO-dyscyplina humanistyczna, której przedmiotem zainteresowania jest literatura, a przede wszystkim analiza poszczególnych utworów lit. oraz rekonstruowanie historycznoliterackich procesów. W obrębie tej dyscypliny formułuje się także ogólne teorie oraz metodologie badań literackich. Można je dzielić na 3 zasadnicze działy: historię literatury, teorię oraz krytykę literacką.

1. KOMPARATYSTYKA inaczej literaturoznawstwo porównawcze, którego celem jest porównywanie utworów należących do literatur różnych narodów oraz wpływów i zależności w literaturze światowej.

Nowoczesna komparatystyka zajmuje się także badaniem związków pomiędzy literatura a innymi dziedzinami sztuki np. muzyką, malarstwem, czy filmem.

Wg. badaczy komparatystyka istniała już od pierwszych kontaktów między starodawnymi cywilizacjami i wynikała z ciekawości wobec odmiennych kultur, natomiast termin littérature comparée powstał na początku XIX wieku we Francji i wzorowany był na analogicznych pojęciach z zakresu nauk ścisłych.

W nauce pozytywistycznej komparatystyka ograniczała się jedynie do badania wpływów i zależności i literaturze. Współczesna komparatystyka bada również związki genetyczne, typologiczne, ujmuje literaturę w ramach rozwoju procesu historycznoliterackiego.

(René Etiemble-proponował w XXw włączenie do przedmiotu badań komparatystów europejskich literaturę Chin i świata arabskiego, Wg. niego współczesna komparatystyka zaniedbała stylistykę i wersyfikację porównawczą oraz badanie obrazów poetyckich i sztukę przekładu.

Aleksander Wiesiołowski-twórca komparatystyki w Rosji, proponował z kolei włączenie do przedmiotu badań literatury również folklor)

2. INTERTEKSTUALNOŚĆ wynik badań komparatystycznych. Jest to badanie relacji pomiędzy poszczególnymi tekstami. Związane są z nią koncepcje dotyczące związków i zależności literackich. W węższym rozumieniu TEKSTUALNOŚĆ-to dosłowne badanie tekstu.

Koncepcja intertekstualności wg. Ryszarda Nycza

Definiuje to jako aprekt ogółu własności, wskazujący na uzależnienie jego wytwarzania i odbioru od znajomości innych tekstów. Wg. relacje powinno się uwzględniać nie tylko z tekstami literackimi, ale również z plastyką, muzyką, architekturą itp.  Wg. Nycza autor zwykle sygnalizuje wyznaczniki intertekstualne poprzez:

-presupozycje (zadaniem czytelnika jest uwzględnić inne sądy niż te, które pojawiają się w tekście)

-atrybucje (w tym wypadku, wyznacznikiem jest realizacja właściwości charakterystycznych dla innego typu tekstów)

-anomalie (miejsca niezrozumiałe, niespójne, dysharmonijne)

Koncepcja intertekstualności wg. Edwarda Kasperskiego

Twierdzi, że problem, którym sa związki literackie narodził się w okresie romantyzmu. Typu związków:

-kontakty pisarzy różnych narodowości (np. Adam Mickiewicz i Aleksander Puszkin),

-przekłady

-przeniknięcie tematyki literatury danego kraju do literatury innego

-zapożyczenia kulturowe.

Koncepcja intertekstualności wg. Henryka Markiewicza

Intertekstualnośc rozumie on jako interakcję tekstową, która wytwarza się wewnętrz jednego tekstu. Uważa, że problem związków i zależności istniał od starożytności, jako dowód, słowa Terencjusza „Nic nie zostało powiedziane, co nie zostało powiedziane już wcześniej” Wyznaczniki intertekstualności:

-wymienianie prototypu wprost (Nie-boska komedia Krasińskiego, a Boska komedia Dantego)

-umieszczanie cytatów

-nawiązanie do prototypu w treści dzieła

Koncepcja intertekstualności wg. Gérarda Genettea

Genette określa terminem transtekstualność wszystko, co łączy dany tekst z innymi tekstami i wyróżnia 5 typów relacji tenstekstualnych:

-intertekstualność-obecność jednego tekstu w drugim poprzez np. cytat, plagiat, aluzję

-paratekstualność-występuje w tytułach, podtytułach, przedmowach

-metatekstualność-jest to komentarz, który łaczy dany tekst z innymi

-hipertekstualność-zachodzi pomiędzy hipotekstem (tekstem wcześniejszym), a hipertekstem (tekstem późniejszym) np. w parodiach, pastiszu

-Architekstualność-relacja zachodząca w obrębie gatunku

3. STRUKTURALIZM W BADANIACH LITERACKICH

jest to kierunek badań literaturoznawczych, wywodzący się z teorii językoznawczych Ferdinanda de Saussurea oraz teorii fonologicznej Nikołaja Trubeckiego.

Podstawowym celem strukturalizmy było stworzenie ścisłej, naukowej metody badania literatury i jej cech uniwersalnych, w centrum badań znajdowała się wewnętrzna organizacja języka literackiego i jego właściwości systemowe, nie zaś poszczególne utwory literackie.

Metodologia ta nie była stosowana w literaturoznawstwie angielskim ani amerykańskim

Najważniejsze założenia strukturalizmu:

-najważniejsza cecha utworu literackiego, rozumianego jako typ wypowiedzi językowej jest dominacja funkcji estetycznej. Powoduje ona swoiste uporządkowanie elementów na wszystkich poziomach wypowiedzi.

-dzieło lietracki-to zorganizowany system, wszystkie nawet najdrobniejsze elementy systemu są nacechowane znaczeniowo.

-Każdy utwór należy interpretować odnosząc go do języka ogólnego, zwłaszcza jego odmiany literackiej oraz do tradycji literackiej.

-interpretując utwór należy wziąć pod uwagę osobę twórcy dzieła i osobę jego odbiorcy.

-zadaniem badacza literatury jest opis struktury danego utworu literackiego i powiązanie jej z procesami historycznoliterackimi.

-nie istnieje opozycja formy i treści-te składniki dzieła lit. są powiązane i wzajemnie się warunkujące.

Szkoły strukturalne:

-praska-jako pierwsza korzystała z założeń strukturalizmu. Różnice i podobieństwa zachodzące pomiędzy językiem poetyckim, a językiem ogólnym. Wyróżnik języka-autoteliczność-osłabienie związków z rzeczywistością pozajęzykową i zwiększenie znaczenia samego znaku językowego.

polska szkoła teorii komunikacji literackiej-ten nurt badań tworzyli m.in. J. Sławiński, A. Okopień-Sławińska, M. Głowiński. W centrum ich zainteresowania znajdowała się sytuacja komunikacyjna zachodząca w dziele literackim, a więc relacja pomiędzy nadawcą, a odbiorca dzieła. Zajmowali się więc obrazem nadawcy w tekście, projektowanym odbiorcą dzieła, wszelkimi zawartymi w tekście odautorskimi sygnałami i dyrektywami, dotyczącymi odbioru dzieła, publicznością literacką.

Krytyka strukturalizmu i poststrukturalizm

-w latach 60. Pojawiła się krytyka. Zarzucano m.in. ze formalizuje wiedze o literaturze i że nie jest odpowiedni do badania wielu zjawisk, ponieważ teoria Saussurea nie jest całkowicie adekwatna do badania tekstów literackich.  Negowano możliwość zastosowania środków właściwych naukom ścisłym w naukach humanistycznych i oskarżano strukturalistów o podważanie roli indywidualizmu i kreacji.

4. POETYKA-dziedzina nauki o literaturze, rozpatrująca przede wszystkim sposób istnienia dzieła literackiego jako tworu językowego o swoistym charakterze, określanym przez potrzeby funkcji estetycznej. Przedmiotem zainteresowania poetyki są ogólne reguły organizacji tekstu literackiego.

Autorem pierwszej poetyki, rozumianej jako teoria dzieła literackiego, jest Arystoteles.

Poetyka obejmuje:

-genologię-naukę o rodzajach i gatunkach literackich

-stylistykę-naukę o języku utworów

-wersyfikację-naukę o wierszu

-teorie języka poetyckiego

Ze względu na sposób ujęcia badanych zjawisk rozróżnia się:

-poetykę opisową (systematyczną)

-poetykę historyczną

5. HISTORIA LITERATURY-jeden z podstawowych działów literaturoznawstwa, zajmujący się przekształceniami w literaturze określonego kręgu językowego dokonywanymi na tle historycznym. Historia literatury zajmuje się periodyzacją procesu historycznoliterackiego, badaniem rozwoju ewolucji i różnych zjawisk w dziedzinie literatury, komparatystyk, ewolucją postaw czytelniczych, form literackich, związkami literatury z...