
Kmita Jerzy opracowanie rozdziału pt. "Wyjaśnianie, interpretacja humanistyczna" notatki
Opracowanie rozdziału "Wyjaśnianie i interpretacja humanistyczna" z książki "Wykłady z logiki i metodologii nauk" Kmity.
ocena: 4.0, 3
Poniżej zobaczysz niesformatowany początek pliku. Cały plik zajmuje 600,24 kB.
Kmita Jerzy, Wykłady z logiki i metodologii nauk
W poprzednim rozdziale ustalono, że czynnikami przeciwstawiającymi wiedzę naukową jakimkolwiek postaciom wiedzy pozanaukowej są: 1)intersubiektywna kontrolowalność zdań proponowanych na stwierdzenia naukowe 2)intersubiektywna komunikowalność zdań proponowanych na twierdzenia naukowe Trzeci czynnik odróżniający wiedzę naukową od pozanaukowej: fakt, że twierdzenia naukowe, należące do danej dyscypliny są, są ze sobą powiązane związkami wynikania, przy czym związki te uzyskujemy: (a) w przypadku dyscyplin formalnych- wyprowadzając poszczególne twierdzenia z aksjomatów lub twierdzeń już wyprowadzonych, (b) w przypadku dyscyplin empirycznych- wyjaśniając przyjęte twierdzenia za pomocą innych twierdzeń. Gdybyśmy wprowadzili trójwymiarową typologię różnych kompleksów zdań reprezentujących bądź to określone systemy wiedzy naukowej, bądź to określone systemy wiedzy pozanaukowej, uzyskalibyśmy kolejno: (a) typ dyscyplin formalnych, gdzie zasady intersubiektywnej kontrolowalności, intersubiektywnej komunikowalności oraz dedukcyjnego powiązania twierdzeń realizowane są w stopniu maksymalnym, (b) typ dyscyplin przyrodniczych , gdzie trzy te zasady stosowane są w stopniu znacznie niekiedy niższym, (c) typ dyscyplin humanistycznych, gdzie zasady owe są jeszcze mniej rygorystycznie przestrzegane, co sprawia, że typ (c) „przechodzi” bezpośrednio w typ (d)- wszelkich form wiedzy pozanaukowej, która realizuje wspomniane zasady w stopniu minimalnym lub w ogóle ich nie realizuje. Scharakteryzowane wyżej pośrednie miejsce nauk humanistycznych: między formami wiedzy w wyższym stopniu realizującymi wymogi wiedzy naukowej a formami wiedzy pozanaukowej stanowi źródło wielu konfliktów Łatwiejsza jest rekonstrukcja kompetencji badawczej reprezentantów dyscyplin formalnych; proporcja wyraźnie wypowiadanych założeń i reguł, na których opiera się ich postępowanie badawcze, do założeń i reguł tego typu milcząco akceptowanych, niekiedy nawet stosowanych nieświadomie- jest tutaj, w porównaniu z dyscyplinami empirycznymi (humanistycznymi i przyrodniczymi) najkorzystniejsza. Z tego też względu badania metodologiczne nad dyscyplinami formalnymi są najbardziej zaawansowane, natomiast najmniej zastosowane są badania metodologiczne nad naukami humanistycznymi. Nauki humanistyczne: -w najmniejszym stopniu spełniają wymogi intersubiektywnej kontrolowności, komunikowalności, oraz „uporządkowania” dedukcyjnego -założenia i reguły postępowania badawczego humanisty są zwerbalizowane w minimalnym stopniu nie stanowi to jakiejś swoistej, metodologicznej cechy humanistyki -istnieją wprawdzie takie specyficzne dla humanistyki założenia i reguły ^^powyższy fakt, nie jest wywołany raczej przez użycie tych specyficznych dla humanistyki założeń i reguł, stanowi on raczej rezultat takiego a nie innego przebiegu dziejów humanistyki, a w szczególności zaś- rezultat tej okoliczności, że stosunkowo niedawno zaczęto traktować humanistykę jako dział nauk, co jest zresztą widoczne choćby i w tym, że termin „science” (nauka) w języku francuskim czy angielskim jest nazwą wyłącznie zespołu dyscyplin formalnych i przyrodniczych, zaś humanistykę określa się w języku angielskim jako „humanities”, w języku francuskim natomiast zalicza się ją do „lettres” (literatura).
1. DWIE PODSTAWOWE ODMIANY WYJAŚNIANIA: WYJAŚNIANIE PRAW ORAZ WYJAŚNIANIE FAKTÓW SZCZEGÓŁOWYCH W pierwszej części podręcznika była mowa o tym, że wyjaśnianie jest czynnością formułowania odpowiedzi na pewnego rodzaju pytanie. Wyjaśnianiem- na gruncie systemu wiedzy empirycznej E- nazywamy czynność formułowania odpowiedzi na pytanie kształtu: „Dlaczego Z?”, gdzie Z jest pozalogicznym i pozamatematycznym twierdzeniem należącym do E; ponadto zaś występujące w odpowiedzi „Ponieważ Z”’zdanie Z’ będące zawsze mniej lub bardziej rozbudowaną koniunkcją zdań prostszych, jest również pozalogicznym i pozamatematycznym twierdzeniem E oraz stanowi rację logiczną- na gruncie języka systemu E- dla Z. Zdanie Z nosi miano eksplanandum Zdanie Z’ to eksplanansu Wyjaśnianie oraz intersubiektywna kontrola zdań proponowanych na twierdzenia naukowe są dwoma najważniejszymi rodzajami czynności badawczych podejmowanych na terenie nauk empirycznychwszelkie inne czynności są im podporządkowanepodejmuje się je w tym celu, aby dokonać wyjaśnienia bądź intersubiektywnej kontroli zdań proponowanych na twierdzenia. Glownym zadaniem empirycznych badań naukowych jest: (1) intersubiektywne ustanie faktów, intersubiektywne wyjaśnianie ich Przy metodologicznej analizie wyjaśniania ujmuje się stosunek wynikania łączący eksplanandum z eksplanansem jako stosunek wynikania logicznego.
Wyróżniamy dwie zasadnicze odmiany wyjaśniania w zależności od tego, jakiego rodzaju twierdzeniem jest eksplanandum. niestatystycznym twierdzeniem syntetycznym ściśle ogólnym dyscypliny empirycznej E, będziemy nazywać tutaj każde zdanie ściśle ogólne języka dyscypliny E należące do pozalogicznych i do pozamatematycznych twierdzeń tej dyscypliny. Z kolei zdaniem ściśle ogólnym języka J nazywać będziemy każde zdanie generalne tego jezyka, które posiada postać:
Tak więc zdanie: X (x jest obiektem fizycznym->miara liczbowa siły działającej na x równa jest iloczynowi miar liczbowych: masy x i przyspieszenia x) -jest zdaniem ściśle ogólnym, gdyż predykat „x jest obiektem fizycznym” denotuje otwarty czasoprzestrzennie zbiór przedmiotów; w związku z tym zdanie to jest (niestatystycznym) twierdzeniem syntetycznym ściśle ogólnym Newtonowskiej mechaniki klasycznej, gdyż należy do tego działu fizyki jako pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie. Natomiast zdanie: „X (x jest renesansowym dziełem sztukix reprezentuje typ linearny)”
-jest zdaniem generalnym , należącym do dyscypliny empirycznej, jaką stanowi historia sztuki, posiada w ramach historii sztuki charakter syntetyczny, ale nie jest ściśle ogólnym stwierdzeniem syntetycznym tej dyscypliny, ponieważ predykat: „x jest renesansowym dziełem sztuki” denotuje zbiór obiektów zamknięty czasoprzestrzennie; dzieła sztuki renesansowej są obiektami powstałymi w określonym miejscu (Europa) i czasie (XV i XVI w.).
Każdą niestatyczną generalizację historyczną możemy zapisać jako zdanie molekularne Z kolei statystycznym twierdzeniem syntetycznym , ściśle ogólnym dyscypliny empirycznej E nazywać będziemy każde zdanie języka dyscypliny E o postaci: „Częstość względna cechy f wyznaczającej zbiór K w zbiorze L wynosi p”, gdzie 0≤ p ≤1; w skrócie: F(K,L)=p Ogólnie: postać niestatystycznego twierdzenia ściśle ogólnego można nadać takiemu i tylko takiemu statystycznemu twierdzeniu ściśle ogólnemu, które podpada pod jeden z następujących dwóch przypadków: (1) F(K,L)= 1, (2) F(K,L)=0.
Chodzi więc o takie twierdzenia statystyczne, które konstatują bezwyjątkową albo zerową częstość względną określonej cechy. Zdania typu „F(K,L)=p” (0≤ p≤ 1), mówiące o czasoprzestrzennie zamkniętym zbiorze L, nazywać będziemy statystycznymi generalizacjami historycznymi. Przykład: „Część względna wyrazów jednosylabowych w zbiorze wszystkich wyrazów tekstu Ulissesa Joyce’a wynosi 37%”-nie może być statystycznym twierdzeniem ściśle ogólnym nauki o literaturze, ponieważ zbiór wszystkich wyrazów („obowiązującego”) tekstu Ulissesa jest czasoprzestrzennie. Statystyczną generalizację historyczną można zawsze równoznacznie zapisać w postaci odpowiednich zdań molekularnych. Twierdzenie bowiem, iż F(K,L)=n/m (n≤m), przy założeniu, że liczba elementów zbioru L wynosi m, równoznaczne jest z alternatywą, której pierwszym członem jest:
Oczywiście denotacja terminów „niestatyczna generalizacja historyczna” oraz „statystyczna generalizacja historyczna” krzyżują się z tych samych powodów, dla których denotacje terminów: „niestatystyczne twierdzenie syntetyczne, ściśle ogólne” oraz „statystyczne twierdzenie syntetyczne, ściśle ogólne” Wielu metodologów utożsamia pojęcia prawa (danej dyscypliny empirycznej) z pojęciem niestatystycznego lub statystycznego twierdzenia syntetycznego, ściśle ogólnegow wielu opracowaniach z zakresu metodologii nauk przez „prawo” rozumie się każde statystyczne lub niestatystyczne twierdzenie syntetyczne, ściśle ogólnetwierdzenia tego rodzaju będziemy nazywać w dalszym ciągu prawami w znaczeniu szerokim WYJAŚNIANIE MOŻE BYĆ DWOJAKIEGO RODZAJU o Wyjaśnianie prawa w znaczeniu szerokim, ewentualnie-prawidłowości (prawidłowość jest to stan rzeczy stwierdzany przez prawo w szerokim znaczeniu tego słowa) (1) o Wyjaśnianie faktu szczegółowego (2) W przypadku (1) ekspalandum jest prawem w szerokim znaczeniu, w przypadku (2) ekspalandum jest zdaniem atomicznych lub odpowiednim zdaniem molekularnym WYJAŚNIANIE PRAWDIŁOWOŚCI JEST CZYNNOŚCIĄ BADAWCZĄ ZNAJDUJĄCĄ SZEROKIE ZASTOSOWANIE W NAJBARDZIEJ DOJRZAŁYCH METODOLOGICZNIE DYSCYPLINACH EMPIRYCZNYCHDĄŻY SIĘ DO TEGO, ABY OGÓŁ ACEPTOWANYCH TWIERDZEŃ ZBLIŻAŁ SIĘ MAKSYMALNIE DO POSTACI SYSTEMU AKSJOMATYCZNEGO System aksjomatyczny, tego typu, a wiec system, w którego skład wchodzą oprócz tez językowych zdania syntetyczne, odgrywając tutaj zresztą rolę zasadniczą, nazwiemy systemem hipotetyczno-dedukcyjnym; aksjomatami jego bowiem są w głównej mierze
zdania syntetyczne, a więc hipotezy w szerszym tego słowa znaczeniusystem hipotetycznodedukcyjny stanowiący daną dyscyplinę empiryczną nosi często miano teorii empirycznej. Przykładem takiej teorii jest np. mechan
W poprzednim rozdziale ustalono, że czynnikami przeciwstawiającymi wiedzę naukową jakimkolwiek postaciom wiedzy pozanaukowej są: 1)intersubiektywna kontrolowalność zdań proponowanych na stwierdzenia naukowe 2)intersubiektywna komunikowalność zdań proponowanych na twierdzenia naukowe Trzeci czynnik odróżniający wiedzę naukową od pozanaukowej: fakt, że twierdzenia naukowe, należące do danej dyscypliny są, są ze sobą powiązane związkami wynikania, przy czym związki te uzyskujemy: (a) w przypadku dyscyplin formalnych- wyprowadzając poszczególne twierdzenia z aksjomatów lub twierdzeń już wyprowadzonych, (b) w przypadku dyscyplin empirycznych- wyjaśniając przyjęte twierdzenia za pomocą innych twierdzeń. Gdybyśmy wprowadzili trójwymiarową typologię różnych kompleksów zdań reprezentujących bądź to określone systemy wiedzy naukowej, bądź to określone systemy wiedzy pozanaukowej, uzyskalibyśmy kolejno: (a) typ dyscyplin formalnych, gdzie zasady intersubiektywnej kontrolowalności, intersubiektywnej komunikowalności oraz dedukcyjnego powiązania twierdzeń realizowane są w stopniu maksymalnym, (b) typ dyscyplin przyrodniczych , gdzie trzy te zasady stosowane są w stopniu znacznie niekiedy niższym, (c) typ dyscyplin humanistycznych, gdzie zasady owe są jeszcze mniej rygorystycznie przestrzegane, co sprawia, że typ (c) „przechodzi” bezpośrednio w typ (d)- wszelkich form wiedzy pozanaukowej, która realizuje wspomniane zasady w stopniu minimalnym lub w ogóle ich nie realizuje. Scharakteryzowane wyżej pośrednie miejsce nauk humanistycznych: między formami wiedzy w wyższym stopniu realizującymi wymogi wiedzy naukowej a formami wiedzy pozanaukowej stanowi źródło wielu konfliktów Łatwiejsza jest rekonstrukcja kompetencji badawczej reprezentantów dyscyplin formalnych; proporcja wyraźnie wypowiadanych założeń i reguł, na których opiera się ich postępowanie badawcze, do założeń i reguł tego typu milcząco akceptowanych, niekiedy nawet stosowanych nieświadomie- jest tutaj, w porównaniu z dyscyplinami empirycznymi (humanistycznymi i przyrodniczymi) najkorzystniejsza. Z tego też względu badania metodologiczne nad dyscyplinami formalnymi są najbardziej zaawansowane, natomiast najmniej zastosowane są badania metodologiczne nad naukami humanistycznymi. Nauki humanistyczne: -w najmniejszym stopniu spełniają wymogi intersubiektywnej kontrolowności, komunikowalności, oraz „uporządkowania” dedukcyjnego -założenia i reguły postępowania badawczego humanisty są zwerbalizowane w minimalnym stopniu nie stanowi to jakiejś swoistej, metodologicznej cechy humanistyki -istnieją wprawdzie takie specyficzne dla humanistyki założenia i reguły ^^powyższy fakt, nie jest wywołany raczej przez użycie tych specyficznych dla humanistyki założeń i reguł, stanowi on raczej rezultat takiego a nie innego przebiegu dziejów humanistyki, a w szczególności zaś- rezultat tej okoliczności, że stosunkowo niedawno zaczęto traktować humanistykę jako dział nauk, co jest zresztą widoczne choćby i w tym, że termin „science” (nauka) w języku francuskim czy angielskim jest nazwą wyłącznie zespołu dyscyplin formalnych i przyrodniczych, zaś humanistykę określa się w języku angielskim jako „humanities”, w języku francuskim natomiast zalicza się ją do „lettres” (literatura).
1. DWIE PODSTAWOWE ODMIANY WYJAŚNIANIA: WYJAŚNIANIE PRAW ORAZ WYJAŚNIANIE FAKTÓW SZCZEGÓŁOWYCH W pierwszej części podręcznika była mowa o tym, że wyjaśnianie jest czynnością formułowania odpowiedzi na pewnego rodzaju pytanie. Wyjaśnianiem- na gruncie systemu wiedzy empirycznej E- nazywamy czynność formułowania odpowiedzi na pytanie kształtu: „Dlaczego Z?”, gdzie Z jest pozalogicznym i pozamatematycznym twierdzeniem należącym do E; ponadto zaś występujące w odpowiedzi „Ponieważ Z”’zdanie Z’ będące zawsze mniej lub bardziej rozbudowaną koniunkcją zdań prostszych, jest również pozalogicznym i pozamatematycznym twierdzeniem E oraz stanowi rację logiczną- na gruncie języka systemu E- dla Z. Zdanie Z nosi miano eksplanandum Zdanie Z’ to eksplanansu Wyjaśnianie oraz intersubiektywna kontrola zdań proponowanych na twierdzenia naukowe są dwoma najważniejszymi rodzajami czynności badawczych podejmowanych na terenie nauk empirycznychwszelkie inne czynności są im podporządkowanepodejmuje się je w tym celu, aby dokonać wyjaśnienia bądź intersubiektywnej kontroli zdań proponowanych na twierdzenia. Glownym zadaniem empirycznych badań naukowych jest: (1) intersubiektywne ustanie faktów, intersubiektywne wyjaśnianie ich Przy metodologicznej analizie wyjaśniania ujmuje się stosunek wynikania łączący eksplanandum z eksplanansem jako stosunek wynikania logicznego.
Wyróżniamy dwie zasadnicze odmiany wyjaśniania w zależności od tego, jakiego rodzaju twierdzeniem jest eksplanandum. niestatystycznym twierdzeniem syntetycznym ściśle ogólnym dyscypliny empirycznej E, będziemy nazywać tutaj każde zdanie ściśle ogólne języka dyscypliny E należące do pozalogicznych i do pozamatematycznych twierdzeń tej dyscypliny. Z kolei zdaniem ściśle ogólnym języka J nazywać będziemy każde zdanie generalne tego jezyka, które posiada postać:
Tak więc zdanie: X (x jest obiektem fizycznym->miara liczbowa siły działającej na x równa jest iloczynowi miar liczbowych: masy x i przyspieszenia x) -jest zdaniem ściśle ogólnym, gdyż predykat „x jest obiektem fizycznym” denotuje otwarty czasoprzestrzennie zbiór przedmiotów; w związku z tym zdanie to jest (niestatystycznym) twierdzeniem syntetycznym ściśle ogólnym Newtonowskiej mechaniki klasycznej, gdyż należy do tego działu fizyki jako pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie. Natomiast zdanie: „X (x jest renesansowym dziełem sztukix reprezentuje typ linearny)”
-jest zdaniem generalnym , należącym do dyscypliny empirycznej, jaką stanowi historia sztuki, posiada w ramach historii sztuki charakter syntetyczny, ale nie jest ściśle ogólnym stwierdzeniem syntetycznym tej dyscypliny, ponieważ predykat: „x jest renesansowym dziełem sztuki” denotuje zbiór obiektów zamknięty czasoprzestrzennie; dzieła sztuki renesansowej są obiektami powstałymi w określonym miejscu (Europa) i czasie (XV i XVI w.).
Każdą niestatyczną generalizację historyczną możemy zapisać jako zdanie molekularne Z kolei statystycznym twierdzeniem syntetycznym , ściśle ogólnym dyscypliny empirycznej E nazywać będziemy każde zdanie języka dyscypliny E o postaci: „Częstość względna cechy f wyznaczającej zbiór K w zbiorze L wynosi p”, gdzie 0≤ p ≤1; w skrócie: F(K,L)=p Ogólnie: postać niestatystycznego twierdzenia ściśle ogólnego można nadać takiemu i tylko takiemu statystycznemu twierdzeniu ściśle ogólnemu, które podpada pod jeden z następujących dwóch przypadków: (1) F(K,L)= 1, (2) F(K,L)=0.
Chodzi więc o takie twierdzenia statystyczne, które konstatują bezwyjątkową albo zerową częstość względną określonej cechy. Zdania typu „F(K,L)=p” (0≤ p≤ 1), mówiące o czasoprzestrzennie zamkniętym zbiorze L, nazywać będziemy statystycznymi generalizacjami historycznymi. Przykład: „Część względna wyrazów jednosylabowych w zbiorze wszystkich wyrazów tekstu Ulissesa Joyce’a wynosi 37%”-nie może być statystycznym twierdzeniem ściśle ogólnym nauki o literaturze, ponieważ zbiór wszystkich wyrazów („obowiązującego”) tekstu Ulissesa jest czasoprzestrzennie. Statystyczną generalizację historyczną można zawsze równoznacznie zapisać w postaci odpowiednich zdań molekularnych. Twierdzenie bowiem, iż F(K,L)=n/m (n≤m), przy założeniu, że liczba elementów zbioru L wynosi m, równoznaczne jest z alternatywą, której pierwszym członem jest:
Oczywiście denotacja terminów „niestatyczna generalizacja historyczna” oraz „statystyczna generalizacja historyczna” krzyżują się z tych samych powodów, dla których denotacje terminów: „niestatystyczne twierdzenie syntetyczne, ściśle ogólne” oraz „statystyczne twierdzenie syntetyczne, ściśle ogólne” Wielu metodologów utożsamia pojęcia prawa (danej dyscypliny empirycznej) z pojęciem niestatystycznego lub statystycznego twierdzenia syntetycznego, ściśle ogólnegow wielu opracowaniach z zakresu metodologii nauk przez „prawo” rozumie się każde statystyczne lub niestatystyczne twierdzenie syntetyczne, ściśle ogólnetwierdzenia tego rodzaju będziemy nazywać w dalszym ciągu prawami w znaczeniu szerokim WYJAŚNIANIE MOŻE BYĆ DWOJAKIEGO RODZAJU o Wyjaśnianie prawa w znaczeniu szerokim, ewentualnie-prawidłowości (prawidłowość jest to stan rzeczy stwierdzany przez prawo w szerokim znaczeniu tego słowa) (1) o Wyjaśnianie faktu szczegółowego (2) W przypadku (1) ekspalandum jest prawem w szerokim znaczeniu, w przypadku (2) ekspalandum jest zdaniem atomicznych lub odpowiednim zdaniem molekularnym WYJAŚNIANIE PRAWDIŁOWOŚCI JEST CZYNNOŚCIĄ BADAWCZĄ ZNAJDUJĄCĄ SZEROKIE ZASTOSOWANIE W NAJBARDZIEJ DOJRZAŁYCH METODOLOGICZNIE DYSCYPLINACH EMPIRYCZNYCHDĄŻY SIĘ DO TEGO, ABY OGÓŁ ACEPTOWANYCH TWIERDZEŃ ZBLIŻAŁ SIĘ MAKSYMALNIE DO POSTACI SYSTEMU AKSJOMATYCZNEGO System aksjomatyczny, tego typu, a wiec system, w którego skład wchodzą oprócz tez językowych zdania syntetyczne, odgrywając tutaj zresztą rolę zasadniczą, nazwiemy systemem hipotetyczno-dedukcyjnym; aksjomatami jego bowiem są w głównej mierze
zdania syntetyczne, a więc hipotezy w szerszym tego słowa znaczeniusystem hipotetycznodedukcyjny stanowiący daną dyscyplinę empiryczną nosi często miano teorii empirycznej. Przykładem takiej teorii jest np. mechan
To tylko początek pliku. Cały plik zajmuje 600,24 kB. Pobierz całą treść w pliku.
Komentarze (0)